Herderstasje of Capsella bursa-pastoris is een van de meest voorkomende plantensoorten van Nederland en België. We vinden de plant op allerlei plaatsen die meer of minder door de mens verstoord zijn. En dat zijn tegenwoordig erg veel plekken. Het is een plant van wegbermen, akkers, tuinen, braak liggende terreinen en zo verder. De soort is goed te herkennen aan de wat slordige bladeren van de wortelrozet, aan de rechtopstaande onvertakte stengel, met weinig stengelbladeren, aan de kleine witte bloemen, maar vooral aan de hartvormige vruchten. We kunnen de plant een groot deel van het jaar in bloei vinden, wel van maart tot december, omdat er enkele generaties per jaar optreden.
De plant die we hier behandelen is Herderstasje of Capsella bursa-pastoris (L.) Medik., van de Kruisbloemenfamilie of Brassicaceae. Wanneer je één plant vindt staan er meestal meer!
De meeste bladeren staan in een rozet, slechts een enkele vind je aan de stengel. In omtrek zijn ze lancetvormig tot wat breder en met een bijna gave rand tot sterk veerdelig. De bladeren langs de stengel zijn stengelomvattend. Zoals bij veel koolsoorten dragen de bladeren karakteristieke haren, maar om dat te zien heb je een sterke loep nodig. Aan de bovenkant vinden we enkelvoudige haren, terwijl aan de onderkant ook 3-armige (soms met 4-6 armen) tegen het blad aanliggende sterharen staan.
De bloeiwijze is een langgerekte tros aan het eind van een centrale relatief lange bloeias.
De bloemen hebben de typische bouw van de meeste Brassicaceae, 4 kelkbladen, 4 kroonbladen, 6 meeldraden, 2 korte en 4 lange, en een bovenstandig tweehokkig vruchtbeginsel.
De vruchten of hauwtjes zijn zeer karakteristiek (naamgeving). Ze zijn lang gesteeld, afgeplat en driehoekig of hartvormig. Het tussenschot, waaraan de zaden geplaatst staan, is goed te herkennen. Aan de top vinden we een restant van stijl en stempel.
GB_130410
Laatste wijziging 130730
Herderstasje is een cultuurvolger, en daarmee op allerlei plaatsen op de wereld te vinden. Kenmerkende standplaatsen zijn omgewerkte grond, vaak te vinden langs de wegen, in voegen van stoep en straatstenen, tussen landbouw gewassen.
We vinden de soort in alle gematigde delen van Eurazië tot in Noord-Afrika, en versleept naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika en zelfs tot in Australië.
In Schaminée, J. et al. (2010) Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland worden de volgende vermeldingen van Herderstasje gevonden als begeleidende soort in allerlei tredplantengemeenschappen, als begeleidende soort in akkergemeenschappen en tenslotte als begeleidende soort in ruderale gemeenschappen:
12Aa Varkensgras-verbond
30 Klasse van akkergemeenschappen
30Aa2 Nachtkoekoeksbloem-associatie
30AB1 Associatie van Grote ereprijs en Witte krodde
30Ab2 Tuinbingelkruid-associatie
30Ba2 Associatie van Ruige klaproos
31 Klasse der Ruderale gemeenschappen
31Ab1 Associatie van Kleine brandnetel
31Ab2 Kruipertjes-associatie.
Planten uit de Kruisbloemenfamilie komen voor over de gehele wereld maar vooral in de meer gematigde streken, ze mijden de heetste plekken op de continenten.
Omdat Herderstasje meestal in groepen voorkomt is het interessant naar de variatie tussen planten te kijken. Verzamel er een aantal en kijk naar aantal bladeren, mate van ingesneden bladrand, lengte van bloeias, aantal bloemen/vruchten enzovoort.
Wat betreft de naamgeving: Capsella komt van capula (L.) is omhulsel, tas,
bursa-pastoris (L.) betekend herderstas, herdersbuidel.
Zoals gezegd, Herderstasje is een plant uit de grote Kruisbloemenfamilie, je kunt ook zeggen de Familie van de Kool. Het is een wereldwijd grote familie met wel 3700 soorten op onze aarde vertegenwoordigd. Dat is ongeveer 1% van alle bloemplanten. Het is een voor de mens belangrijke familie omdat we er veel voedingsgewassen onder vinden. Voorbeelden daarvan zijn: Koolzaad voor raapolie, mosterd, radijs, tuin- en waterkers, alle koolsoorten zoals spruitjes of broccoli.
Informatie over de ecologie van Herderstasje en de relaties met andere organismen en het milieu is te vinden in Weeda, E.J. et al., (2003) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 2: 36.
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 428-429. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 480.
Een andere determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 23ste druk: 277.
Uitspraak van de wetenschappelijke naam: Capsélla búrsa-pastóris.
