Ratelpopulier of Esp, Populus tremula, is een boom of hoge struik die in grote delen van Nederland is te vinden. Al vroeg in het jaar is hij, voordat er bladeren aan komen, te herkennen aan de hangende katjes. Kenmerkend zijn dan tevens de verspreid staande spitse knoppen. Andere kenmerken zijn de in omtrek ronde bladeren, donkergroen van boven, lichter van onderen, met opvallend lange platte bladstelen. Stuifmeel wordt verspreid door de wind. De vruchten, die later verspreid worden, geven, door de aanwezigheid van wollige haren, het verschijnsel zomersneeuw .
Ratelpopulier of Esp, Populus tremula L., uit de Wilgenfamilie, of Salicaceae, is een boom of hoge struik, die in alle noordelijke en gematigde streken van Europa te vinden is. Het zijn meestal geen grote bomen maar ze kunnen toch een hoogte van 15 tot 18 m (er zijn vermeldingen tot 30 m) bereiken. De schors is glad en grijsgroen tot zilverachtig grijs, maar op latere leeftijd horizontaal ruw gegroefd. De knoppen zijn opvallend spits en niet tot weinig kleverig.
Sommigen van jullie kennen misschien het wat in onbruik geraakte gezegde: Trillen als een espenblaadje. De bladeren van de Ratelpopulier staan afwisselend aan de takken en zijn in omtrek ongeveer rond tot breed eirond. Ze hebben een lange bladsteel, die minstens zo lang is maar meestal langer dan het eigenlijke blad, en waarmee iets bijzonders aan de hand is. De bladsteel is zijdelings sterk afgeplat en staat daarmee dwars op het vlak van het blad zelf. Daardoor kan het blad makkelijk torderen, wat ook bij ieder zuchtje wind gebeurt. Zo lijkt de boom helemaal te trillen, het ratelen is het geluid wat al die bewegende bladeren samen maken.
De bladrand is grof gegolfd tot gekarteld. De eerst gevormde bladeren aan de lange loten, en de bladeren van jeugd exemplaren kunnen een wat andere vorm hebben. Deze zijn eirond tot driehoekig, spits en hebben een gezaagde rand.
De bloeiwijze van deze peppel bestaat uit een katje, waarbij de katjes gescheiden mannelijk dan wel vrouwelijk zijn. De boom is dan ook strikt tweehuizig, dat betekent dat er mannelijke en vrouwelijke individuen zijn. Deze hangende katjes zijn op doorsnee rond en ongeveer 5 tot 8 cm lang. Iedere bloem heeft een handvormige schub, de schubben zijn lang gewimperd, waardoor de katjes er uit zien als wollige staarten. De mannelijke bloemen dragen ongeveer 10 (5-12) meeldraden. De vrouwelijke bloemen hebben een vruchtbeginsel met twee stempels die ieder weer in tweeën gesplitst zijn.
Na de bestuiving ontwikkelen de vruchtbeginsels tot een verzameling kapsel-vruchten. Ieder, van het grote aantal zaden, draagt een aantal wollige haren. Deze later pluizige zaden, worden verspreid door de wind.
Iedere afzonderlijke boom kan worteluitlopers maken, waaruit een heel bosje van bomen kan ontstaan, klonen van mannelijke dan wel vrouwelijke exemplaren die lang met elkaar verbonden blijven.
GBMM_130426
In Nederland en België is deze boom zeer algemeen, alleen veel minder in de echte klei- en veenstreken. De soort komt voor in heel noordelijk en gematigd Europa doorgaand tot over Azië naar Japan. In het zuiden reikt het verspreidingsgebied tot in Noord-Afrika. In Europa komt Ratelpopulier voor tot hoog in het gebergte, en wel tot 2000 m. Typische biotopen voor Ratelpopulier zijn bosranden, hagen, struwelen en kapvlakten. Daarbij worden droge tot enigszins vochtige, zwak zure tot enige kalk bevattende plekken bij voorkeur ingenomen.
In Schaminee et al. (2000) Veldgids Plantengemeenschappen komt geen vermelding voor van deze boom.
De oude benaming Esp is verwant aan het woord Aspen wat de Engelse naam voor deze boom is. De herfstkleuren zijn fraai, de bladeren verkleuren tot een opvallend goudgele tint.
De Esp is een echte lichtboom, die de concurrentie met andere bomen met een dicht bladerdek niet aan kan. In onze bossen neemt hij een ondergeschikte plaats in.
Het hout is niet als timmerhout geschikt maar wordt gebruikt voor de papier- en luciferindustrie.
Net als bij Wilgen bevat de schors van Ratelpopulier salicylzuur-achtige verbindingen. Een aftreksel van de schors wordt dan ook wel toegepast als pijnstillend, ontstekingsremmend en koortsverlagend middel.
Als een windbestuiver, en daarmee een veel pollen producerende soort, komt veel pollen in de lucht. Toch kennen Populieren weinig allergene reacties. Mogelijk geven ze slechts een licht probleem bij personen met hooikoorts problemen.
Meer informatie over de ecologie van de Ratelpopulier en de relaties met andere organismen en het milieu is te vinden in Weeda, E.J. et al., (2003) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 1: 83.
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 339. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 429.
Een andere gemakkelijke determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 23ste druk: 126.
Uitspraak van de wetenschappelijke naam: Pópulus trémula
