In wateren die tamelijk voedselrijk zijn drijven vaak kroosachtige planten, waaronder Veelwortelig kroos, Spirodela polyrhiza, relatief gemakkelijk te herkennen is. Het zijn schijfvormige plantjes die bijna 1 cm in doorsnee zijn en ze hebben altijd meer dan één worteltje. Ze zijn van boven donker groen, maar de onderkant is purperrood.
In onze wateren en daarmee in diverse waterplantengemeenschappen vind je kleine drijvende planten die we onder de verzamelnaam Eendenkroos kennen. Het zijn meerdere geslachten en soorten en de soort met de grootste schijfvormige oppervlakte is Veelwortelig kroos, Spirodela polyrhiza (L.) Schleid..
De kleine planten zijn echte vaatplanten die zelfs kunnen bloeien, hoewel dat laatste niet vaak het geval is.
Omdat er nauwelijks echte organen zijn te onderscheiden noemen we het weefsel van zo'n kroosplantje een thallus. De plantjes bestaan uit schijfjes van bijna één cm in doorsnee. De bovenkant van de schijfjes is donkergroen. De onderkant is purper tot purperrood van kleur. Zo'n schijfje bestaat eigenlijk uit twee delen, namelijk een voet en een top. In de top is een aantal nerfachtige structuren te herkennen. Op de grens van beide delen ontspringen aan de onderkant de wortels in een bundel. Op diezelfde plek is soms nog een schubje te zien, dat vliezig is en uit twee lobben bestaat. Eén van de wortels uit die bundel doorboort dit schubje. Maar dat schubje verweert al snel waardoor het niet meer te zien is.
De schijfjes kunnen zich vegetatief vermeerderen. Dat gebeurt doordat in het nerfloze deel van het thallus, de voet, spleten ontstaan waaruit zich nieuwe thalli ontwikkelen tot schijfjes. Die jonge schijfjes blijven nog enige tijd met het 'moeder'schijfje samenhangen, maar na verloop van tijd laten ze los en zijn de jonge schijfjes zelfstandige gekloonde plantjes. Ze zijn genetisch volledig identiek aan het moederschijfje. Uit een schijfje kunnen zo wel tot 20 nieuwe schijfjes gevormd worden in een jaarcyclus.
Met de wind of stroming kunnen de schijfjes verspreid worden en zo verspreidt Veelwortelig kroos zich gemakkelijk naar andere vestigingsplaatsen.
De winter doorstaan de plantjes niet aan het wateroppervlak. Als het kouder wordt vormen ze een winterstadium. Zo'n schijfje zakt naar de bodem en pas als de temperatuur weer boven de vijftien graden komt, stijgen de schijfjes van Veelwortelig kroos weer naar de oppervlakte.
Zoals hiervoor vermeld kan Veelwortelig kroos net als de andere kroossoorten bloeien. Hoewel zeer zelden, doet ze dat in mei en juni. Een bloeiwijze bestaat uit twee meeldraden met ieder vier helmhokken en flesvormig eenhokkig vruchtbeginsel met stijl en trechtervormig stempel. Op dit stempel ontstaat een druppeltje en door het schommelen op het water kan zo pollen uit een helmhok van het ene plantje in de druppel op het vruchtbeginsel van een naastgelegen plantje terechtkomen. Maar tot vrucht- of zaadvorming komt het nog minder.
MM_130915
Het areaal van Veelwortelig kroos omvat zowel de gematigde als de tropische streken van onze aarde. Het is in onze wateren zeer algemeen, zoals we hier laten zien in een poel in het Maasheggengebied van Vortum Mullem. Veelwortelig kroos is zo algemeen dat het zelfs in dakgoten wordt gevonden. In Schaminée, J. et al. (2010) Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland wordt een aantal waterplantengemeenschappen beschreven waarin Veelwortelig kroos van nature voorkomt:
01 Eendenkroos-klasse
01Aa2 Associatie van Veelwortelig kroos
01Ab1 Watervorkjes-associatie
04Bb2 Associatie van Kleinhoofdig kranswier
04Bb3 Associatie van Groot boomglanswier
05Ba3 Associatie van Witte waterlelie en Gele plomp
05Ba4 Watergentiaan-associatie
05Bb1 Krabbenscheer-associatie
08Ab2 Associatie van Egelskop en Pijlkruid
08Ba1 Associatie van Slangenwortel en Waterscheerling
De lange wortels van Veelwortelig kroos zijn er niet alleen voor de opname van water en voedingsstoffen uit het water, maar dienen ook als evenwichtsorgaan. Als een kroosschijfje door de wind of golfslag omgekiept geraakt is en 'op zijn rug ligt' zorgt de bundel van wortels bij een volgende beweging ervoor dat het schijfje weer omkiept en 'normaal' komt te liggen.
Nog meer informatie over de ecologie van Veelwortelig kroos en de relaties met andere organismen en het milieu is te vinden in Weeda, E.J. et al., (2003) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 5: 235.
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 82.Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 99.
Een andere gemakkelijke determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 22ste druk: 225.
Uitspraak (accenten) van de wetenschappelijke naam: Spirodéla polyrhíza.