Waterpostelein of Lythrum portula is een kleine éénjarige plant van natte, tamelijk voedselarme standplaatsen. Soms valt deze op doordat de plant massaal aanwezig kan zijn, en dan vooral in de bloeitijd wanneer deze massaliteit extra opvalt door de, weliswaar kleine en onopvallende, maar wit-roze bloemen. De groeiwijze is meestal liggend en vertakt met omhoogstaande toppen. De stengels zijn vierkant, wat roodachtig, en er staat steeds één minuscule zestallige bloem in de oksel van beide tegenoverstaande bladeren. Waterpostelein heeft een duidelijke voorkeur voor zacht water. Bij planten die in het water groeien kan, door de vorm, enige verwarring met Sterrenkroos soorten optreden.
Waterpostelein of Lythrum portula L. is een lage eenjarige plant uit de Kattenstaartfamilie of Lythraceae. Soms gedraagt deze zich als een kortlevende overjarige plant. Van deze familie komen slechts vier soorten in Nederland voor, waarvan Lythrum salicaria, Grote kattenstaart de bekendste en zeer algemeen voorkomende is. Vergeleken met deze geslachtsgenoot is Waterpostelein maar een dreumes. De plant wordt niet hoger dan 20-25 cm, heeft een sterk liggend karakter maar kan wel uitlopers van 10 tot maximaal 30-40 cm maken. Deze liggende, aan het eind opstijgende stengels zijn vierkant en wortelen op de knopen.
De bladeren zijn tegenoverstaand, omgekeerd-eirond of spatelvormig, met een stompe top. Ze worden gedragen door een korte bladsteel zijn 1-2 cm lang, hebben een gave rand en zijn ongeveer wig-vormig aan de basis. Het blad heeft een doorzichtige middennerf.
De kruipende of liggende stengels zijn enigszins rood van kleur, op een dwarsdoorsnee zijn 4 holtes te zien. Aan de basis van de tegenoverstaande bladeren staan de bloemen geplaatst. De wit-roze kroonbladen van slechts 1mm hebben 6 slippen, maar deze vallen spoedig af, waarna de zestalligheid vooral te zien is aan de zes kelkslippen en de bijkelkslippen. Soms ontbreekt de vergroeide kroon.
Na bevruchting, die vaak zelfbevruchting zal zijn, groeit het bovenstandige vruchtbeginsel uit tot een doosvrucht die boven de kelkslippen uit steekt.
GB_160104
Deze soort is vooral te vinden op vochtige, tijdelijk overstroomde plaatsen langs bospaden en in ondiep water, heide-en duinplassen in gebieden met open, natte en matig voedselarme leem- en zandgrond. Vaak plaatsen die zomers droog vallen. Wanneer in ondiep water in een niet-bloeiende vorm.
Waterpostelein komt in grote delen van Europa voor, tot in het Oostzee-gebied en West-Rusland, in Zuid-Europa tot in Noord-Afrika. In Nederland is de soort beperkt tot de Pleistocene delen (voornamelijk de hogere zandgronden) en verder op de Waddeneilanden. In Belgie vooral in de Kempen vrij algemeen, in de Ardennen vrij zeldzaam, in Henegouwen (Picardie), Belgisch Brabant en het Maasgebied zeldzaam, overigens zeer zeldzaam.
Volgens Schaminee, J. et al. (2010). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland komt Waterpostelein als kensoort voor in associaties van het Dwergbiezen-verbond (28Aa) en als begeleidende soort in bijvoorbeeld de Naaldwaterbies-associatie (6Ad1).
De Kattenstaartfamilie of Lythraceae zijn samen met de Onagraceae of Teunisbloemfamilie de enige families in onze streken die tot de Orde van de Myrte () behoren. Binnen die enorm soortenrijke Orde Myrtales vinden we grote geslachten als Eucalyptus (800 soorten), Eugenia (1100 soorten) en Syzygium (1045 soorten). Deze soorten komen allen voor in tropische tot warm-gematigde gebieden. Zo is Eucalyptus vrijwel beperkt tot Australië, Eugenia tot Zuid-Amerika, terwijl Syzygium soorten kent in Afrika, Madagascar, Zuid-Azië, Maleisië en Indonesië. Van die laatste gebieden is Syzygium aromaticum bekend, producent van de ons allen bekende Kruidnagels, dat zijn de gedroogde bloemknoppen van deze soort.
Uitspraak, klemtoon of accenten van de wetenschappelijke naam: Lýthrum pórtula.
Informatie over ecologische relaties, morfologie en verspreiding is te vinden in Weeda E.J. et al., (2003) Nederlandse Oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 2: 218.
Determineren met een flora waarin vooral wetenschappelijke termen worden gebruikt is goed mogelijk met behulp van Meijden, R.van der, (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 327-328. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 443.
Een meer eenvoudige manier van determineren vindt u in Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac. P. (1983, bewerking J.Mennema) Geïllustreerde Flora van Nederland, 23ste druk: 451.