Een wat zeldzamere soort die vooral in het rivierengebied en op de kalkplateaus van het Mergelland en aansluitende gebieden in België te vinden is, is IJzerhard, Verbena officinalis. De stijve planten kunnen tot maximaal 90 cm hoog worden, maar ook kleine exemplaren van 20 cm hoog komen al in bloei. De kleine bloemen staan in een vertakte bloeiwijze die uit een aantal aren bestaat. De bloemen zijn klein maar vallen op door hun lila kleur. Ze zijn trompetvormig en tweezijdig symmetrisch met een boven en een onderlip.
Een weinig opvallende plantensoort die soms ook op muren en verder graag op stenige, stikstofrijke en kalkrijke plekken staat is IJzerhard, Verbena officinalis L., uit de IJzerhardfamilie. Deze familie is redelijk nauw verwant aan de Lipbloemenfamilie en heeft ook een aantal kenmerken gemeenschappelijk met deze familie.
De meerjarige plant heeft vaak een verhout onderste deel dat aansluit aan de hoofd- en bijwortels die soms heel goed tussen stenen in de kalkmortel van muren weten door te dringen. Maar de soort is ook te vinden op ruigten aan akkerranden en andere stenige plekken of in bosschages, zoals de video-opname toont. De stengels staan min of meer rechtop, zijn stijf en taai, en ze zijn net als de stengels van de plantensoorten uit de Lipboemenfamilie min of meer vierkantig. De vier hoekribben zijn vaak redelijk duidelijk afgetekend. Alleen boven in de plant in het gedeelte, waar de bloeiwijzen te vinden zijn, vertakken de stengels.
De bladeren staan tegenover elkaar aan de stengels en ook nog kruisgewijs, wat goed te zien is als je de stand van telkens twee bladparen volgt aan de vierkante stengel. De bladeren zijn diep ingesneden, waardoor ze veerspletig, soms zelfs driespletig lijken. Een echte bladsteel is niet goed te onderscheiden, wel is naast de middennerf van het blad te zien dat de bladschijf als een lijst afloopt langs de middennerf. De bladeren zitten aan de stengels. De rand van de bladeren is gekarteld tot ingesneden.
Bovenin de plant in het vertakte gedeelte lopen de zijtakken uit in aarvormige bloeiwijzen. De kleine bloemen met lilakleurige kroonbladen staan rechtstreeks ingeplant op de as van de bloeiwijze boven een klein, driehoekig schutblad. De bloemen staan dus niet in schijnkransen, een duidelijk onderscheid met de meeste planten uit de Lipbloemenfamilie. De bloemen zijn in het algemeen vijftallig. Ze hebben vijf vergroeide kelktanden en vijf vergroeide kroonbladen. Op het eerste gezicht lijken de bloemen vrij regelmatig, maar ze zijn tweezijdig symmetrisch, doordat er bij nadere beschouwing een boven- en een onderlip te onderscheiden is. Net als bij de Lipbloemenfamilie zijn er vier meeldraden waarvan er twee langer zijn dan de andere twee. We noemen dit type bloemen tweemachtig.
In tegenstelling tot bij de Lipbloemen staat de stijl niet tussen de vier zichtbare knobbels van het vruchtbeginsel maar erbovenop. Het vruchtbeginsel groeit uit tot een vierdelige splitvrucht.
Met een loep is te zien dat de kelktanden, de bladeren en schutblaadjes behaard zijn. Ook het bovenste deel van de stengels in de bloeiwijzen is behaard. Terwijl de stengels onderin de plant veel minder behaard zijn. Wel zijn daar op de vier stengelribben gekromde haren te zien.
MM_140706
Het verspreidingsgebied van IJzerhard is van oorsprong Europa, het noorden en midden van Azië en het noorden van Afrika. Maar tegenwoordig is het als adventief over de hele wereld te vinden. In Nederland en België is de soort beperkt tot gebieden waar kalk in de bodem zit zoals in Nederlands Zuid-Limburg en de aangrenzende gebieden in België. Ook langs de grote rivieren, op spoorwegterreinen, muren en andere plekken waar sprake is van een stikstofrijke, kalkrijke en stenige bodem.
Voor meer uitgebreide informatie over de relaties met andere organismen, het milieu en de ecologie van IJzerhard verwijzen wij naar Weeda, E.J. et al., (1988) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 3: 139
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 494. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 665-666.
Een andere determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 22ste druk:
Uitspraak (accenten) van de wetenschappelijke naam: Verbéna officinális.
