In de oudere loofbossen met een vochtige bodem tref je als typische bosplant de Eenbes, Pris quadrifolia, aan. De plant heeft meestal vier bladeren die in een ster staan op één stengel. Op deze centrale stengel staan één bloem met opvallende meeldraden en een vruchtbeginsel dat uitgroeit tot een blauw-zwarte giftige(!) bes. Het is een van de meest vroege bloeiers in het bos.
De meerjarige Eenbes, Paris quadrifolia L., is een lage, teer gebouwde groepsgewijs groeiende plant van hooguit zo n 30 cm hoog. Hij behoort tot de Eenbesfamilie. Hij bezit op geringe diepte kruipende wortelstokken, die zich bijna niet vertakken. De rechtopstaande stengel is eenbloemig. De plant is viertallig en vormt daarmee een uitzondering in de groep der eenzaadlobbigen die bijna zonder uitzondering drietallig zijn.
De vier (soms echter 3-6) bladeren lijken ook niet parallelnervig: ze hebben drie duidelijke vertakte nerven. Ze zijn kransstandig, breed elliptisch tot omgekeerd eirond en kort toegespitst. De bloem is eindelings en rechtopstaand. De 8 bloemdekbladen staan in twee kransen; de buitenste zijn lancetvormig, de binnenste lijnvormig en geelgroen van kleur. De acht meeldraden hebben geel-oranje helmknoppen en zijn verlengd met een priemvormig verlengstuk dat zelfs langer is dan de helmdraad. Ze vormen voor ons mensen meest opvallende delen van de bloem. Het vruchtbeginsel heeft vier gekromde stijlen. De bloem verspreid een aasgeur en wordt dan ook door vliegen bevrucht. De donkere blauw tot zwarte bes is zeer giftig!
De Eenbes tref je vooral aan in Zuid-Limburg, waar ze te vinden is op vochtige tot vrij natte, matig voedselrijke grond in de ondergroei van de loofbossen op de Krijthellingen. Verder vind je de Eenbes nog hier en daar in Noord-Brabant in de omgeving van de Dommel en ten zuiden van Breda. De meeste andere groeiplaatsen zijn door zogenaamde ontginningen verdwenen, bijvoorbeeld het Beekbergerwoud bij Apeldoorn. De jonge planten priemen in het vroege voorjaar als het ware door de strooisellaag omhoog. De Eenbes bloeit van eind april tot juni en verwelkt al vroeg in de zomer.
MM_110507
Het verspreidingsgebied van de Eenbes wordt gevormd door de gematigde en koude streken in Europa en Azië. Het is een echte bosplant en daarom te vinden in oudere loofbossen met vochtige, humus- en voedselrijke bodem. De soort maakt dan ook deel uit van de door Schaminée, J. et al. (2010) in de Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland beschreven
37Ac5 Associatie van Hazelaar en Purperorchis
43 Klasse der voedselrijke Eiken- en Beukenbossen
De Eenbes is zeldzaam en kwetsbaar en staat op de Rode lijst, categorie 4. Er is nog een tweede reden om deze soort met rust te laten: de zwarte bes is zeer giftig!
De soort geeft een sterke aasgeur af en lokt daarmee vooral vliegen. Deze vliegen, constant op zoek naar net gestorven dieren, waarin ze hun eitjes kunnen leggen en waaraan ze zich voeden, komen op deze geur af en en passant nemen ze pollen mee van de ene bloem naar de andere en zorgen zo voor de bestuiving en bevruchting van de Eenbes.
"Deze in het oog springende soort is relatief zeldzaam en is te vinden in de matig voedselrijke en vochtige bossen in het zuiden van Nederland. Na de bloei ontwikkelt zich een enkele bes omgeven door vier grote bladeren. Het verhaal gaat dat de bes de twistappel uit de Griekse mythologie voorstelt. Op de appel (overigens waarschijnlijk een gouden variant uit het geslacht Malus) stond ""Voor de schoonste"" geschreven, waarna de godinnen Hera, Athena en Aphrodite ruzie kregen over wie de appel toekwam. Het was aan kroonprins Paris van Troje de taak om de ruzie te beslechten en de appel te overhandigen aan 'de schoonste'. Nadat Aphrodite hem de mooiste vrouw ter wereld beloofde, overhandigde Paris haar de appel. Een keuze die uiteindelijk zou leiden tot de Trojaanse oorlog en de ondergang van Paris, zijn familie en zijn stad. Ook de de simpele bes van Paris quadrifolia kan leiden tot ongeluk. Eenbes is zeer giftig, maar werd lange tijd gebruikt in de homeopathie en om besmettelijke ziekten af te weren. Vandaar een tweede naam: Pestbes."
Nils van Rooijen_150508
Als u geïnteresseerd bent in meer uitgebreide gegevens over de ecologie van de Eenbes, de relaties met andere organismen en het milieu, dan vindt u dat in Weeda, E.J. et al., (1991) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 4: 303.
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 98. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 122.
Een andere gemakkelijke determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 22ste druk: 331.
Uitspraak van de wetenschappelijke naam: Páris quadrifólia