Een bijzonder kleurrijke orchideeënbloem tref je aan bij Bijenorchis, Ophrys apifera. De drie binnenste bloemdekbladen, petalen, vormen met elkaar een op een bij lijkend beeld dat inderdaad ook door mannetjesbijen wordt aangezien voor een vrouwtjesbij. De drie buitenste bloemdekbladen, sepalen, zijn roze tot rozerood van kleur. Verder is de zeldzame kruidachtige plant lichtgroen tot groen van kleur en je treft de soort aan in kalkgrasland.
Een meerjarige plantensoort uit de Orchideeënfamilie, of Orchidaceae, is Bijenorchis, Ophrys apifera Huds.. Bestuiving van Bijenorchis is voornamelijk via zelfbestuiving.
Ondergronds heeft deze orchidee twee knollen, die als reservemagazijn fungeren en waaruit in het vroege voorjaar de rechtopstaande, groene, ronde en gladde stengel tevoorschijn komt met een aantal verspreid staande langwerpige bladeren. De onderste, grootste bladeren staan vrij dicht bij elkaar om de stengelvoet, waardoor je van een rozet zou kunnen spreken. Het zijn parallelnervige langwerpige bladeren met een wat afgeronde bladtop. De bladeren zijn stengelomvattend.
Bovenaan de stengel ontwikkelt zich een aar met een aantal bloemen; het zijn er meestal tussen de drie en zes en maximaal een enkele keer tot 10. Iedere bloem staat in de oksel van een schutblad. De bloem is een mooi voorbeeld van mimicry want het centrale deel van de bloem lijkt erg veel op een insect, met name op een bij. Het aantal bloemdekbladen bedraagt zes. De drie buitenste, die analoog zijn aan kelkbladen, zijn de sepalen. Ze zijn ongeveer gelijk van vorm, langwerpig, driehoekig en hun kleur kan variëren van wit tot roze tot rozerood met soms nog een beetje groen. De drie binnenste bloemdekbladen, analoog aan kroonbladen, zijn de petalen. Twee petalen steken schuin omhoog, zijn smal en naar hun top groen van kleur. Het derde bloemdekblad is de lip en deze is heel typisch van vorm en kleur. De lip bestaat uit drie delen, twee kleinere iets omhoog wijzende bruine, behaarde delen, die wat naar voren buigen en staan op het grote opgebolde middelste gedeelte met zijn donkere bruinpurperen kleur, waarop gele tekeningen te zien zijn zodat het geheel op een bijenlijf lijkt.
Bovenaan de lip buigt nog een klein stukje voorover, zodat als er geen bezoeker komt die de polliniën mee kan nemen naar een andere bloem toch nog zelfbestuiving kan plaatsvinden. Na bevruchting ontwikkelen zich in de doosvrucht stoffijne zaden, die via de wind verspreid kunnen worden. Ze kiemen als de juiste mycorrhiza in de bodem waarop ze terechtkomen aanwezig zijn.
De meerjarige plant overwintert niet alleen met zijn knollen, maar ook met een aantal bladeren die op het maaiveld rozetachtig bij elkaar staan.
MM_240528
Bijenorchis heeft een voorkeur voor kalkrijke bodem. Hij kan zich snel vestigen op nieuwe groeiplaatsen en zich optimaal ontwikkelen. Het verspreidingsgebied is Europa, behalve de noordelijke gebieden, zoals Skandinavië en het noorden van Rusland, en verder in het noorden van Afrika , het nabije oosten en de Kaukasus. Het valt op dat de soort mede door de opwarming van het klimaat zich naar het noorden kan uitbreiden en zo in onze contreien de Waddeneilanden heeft bereikt. Tot het jaar 2017 was de soort door de flora- en faunawet wettelijk beschermd, maar door de uitbreiding van het areaal is van deze wettelijke bescherming thans geen sprake meer.
Afhankelijkheid van bestuivers
Bijenorchis is een plantensoort uit de Orchideeënfamilie, die voor zijn voortplanting afhankelijk is van een heel specifieke soorten bijen. Deze heeft de plant nodig om bestoven en dus bevrucht te kunnen worden. Omdat de aantallen van deze bijensoort afnemen, kan Bijenorchis op den duur in de problemen komen.
Variëteiten
Vooral de vorm van de lip kan nogal variëren en op grond van deze variatie wordt er een groot aantal variëteiten onderscheiden. Deze worden uitvoerig behandeld in het werk van Kreutz (2019): 954-1011.
Nog meer informatie over de ecologie van Bijenorchis en de relaties met andere organismen en het milieu is te vinden in Weeda, E.J. et al., (2003) Nederlandse oecologische Flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 5: 380
Het determineren op wetenschappelijke basis kan gebeuren met behulp van Meijden, R. van der (2005) Heukels' Flora van Nederland, 23ste druk: 116-117. Of met de nieuwe 24ste druk van deze flora: Duistermaat, L. (2020) Heukels' Flora van Nederland: 148.
Een andere determinatie is mogelijk met Heijmans, E., Heinsius, H.W. en Thijsse, Jac.P. (1983) Geïllustreerde flora van Nederland, 22ste druk: 357.
Kreutz, C.A.J. (Karel) (2019): Orchideeën van de Benelux, deel 2, 940-953.
Uitspraak (accenten) van de wetenschappelijke naam: Óphrys apífera.
